21 Dec 2019 t/m 15 mRT 2020 

Stedelijk Museum Kampen 

Stillevens van 1840 tot heden.

Stillevens zijn al eeuwen populair. Het leven staat letterlijk even stil. De voorwerpen, bloemen, dieren en het fruit zijn zo prachtig en gedetailleerd afgebeeld dat je er als kijker als het ware ingetrokken wordt.

Menig kunstschilder heeft zich weleens gewaagd aan het schilderen van een stilleven. Waar het voor de één een incidenteel uitstapje was of een soort vingeroefening, zijn er ook kunstenaars die zich specialiseren in het scheppen van stillevens.

Meesteres in stillevens kreeg les in Kampen

Een mooi voorbeeld van dat laatste is onder andere Lucy van Dam van Isselt (1871-1949) die gerekend wordt tot één van de beste Nederlandse schilderessen van stillevens in de eerste helft van de 20 e eeuw.

De eerste beginselen van de schilderkunst ontving zij in Kampen – waar zij haar jeugd doorbracht - van de schilder en tekenleraar Johannes Daniël Belmer (1827-1909), de man die tal van leerlingen de schilderkunst bijbracht waaronder Jan Voerman sr. (1857-1941), Hendrick Jan de Cock (1860-1935), Willem Bastiaan Tholen (1860-1931) en Jo Koster (1869-1944).

Jan Voerman sr. en Jo Koster

Voor de kunstenaars Jan Voerman en Jo Koster - beiden op de expositie vertegenwoordigd - gold vooral dat zij gedurende bepaalde periodes in hun loopbaan stillevens schilderden. Zo maakte de vooral van koeien en wolkenluchten bekende Voerman in de periode 1888 - 1904 veel bloemstillevens. Zoonlief daarentegen, Voerman jr. (1890-1976) schilderde zijn hele leven voornamelijk stillevens en landschappen.

Minder bekend Kamper talent

Een andere, veel minder bekende kunstenaar die zich toelegde op het schilderen van stillevens was de in Kampen geboren en getogen kunstenaar Hendrik Jan Hein (1822-1866). Hij maakte zich vooral verdienstelijk als schilder van fruit- en bloemstillevens. Een kunstenaar als Jan Esman (1793-1847) legde zich juist vooral toe op het schilderen van jachtstillevens.

Eén van de genres

Voor veel van de kunstenaars die op de expositie vertegenwoordigd zijn, geldt echter dat het schilderen van stillevens niet bij uitstek een specialiteit van ze is, maar één van de genres die zij beoefenen. Dat geldt bijvoorbeeld voor kunstenaars als Nicolaas Roosenboom (1805-1880), Emile Moulin (1875-1938), Peter Gerhardus Valentijn (1890-1950), Anton Stivarius (1908-1988) en vele anderen.

Oorsprong stillevens

Het ontstaan van het stilleven als genre gaat terug tot eind 16e eeuw en raakte in heel Europa populair. Oorspronkelijk werden zij gebruikt als oefening voor schilders in opleiding. Zo leerden zij werken aan een natuurgetrouwe weergave. Het gedetailleerd weergeven van een goede stofuitdrukking, het treffen van de schittering van glaswerk of zilver en porselein is bepaald niet eenvoudig. Is zelfs dusdanig moeilijk dat het zich in de 17e eeuw ontwikkelde tot een gewaardeerd en zelfstandig genre.

Ontbijtgens en toebackjes

Er ontstond een heel scala aan stilleven genres. Zo waren er de moraliserende en vanitasstillevens, maar er ontstonden ook stillevens met voorwerpen uit het leven van alledag.

Zo waren er de ‘ontbijtgens’, een stilleven met brood, kaas, fruit en eieren, pronkstillevens met allerhande luxe etenswaren en serviezen, ‘toebackjes’ met tabak, pijp etc., jachtstukken, zeebanketten en niet te vergeten de vele fruit- en bloemstillevens. De typeringen zijn eindeloos.

Huidige beoefenaars

Ook nu nog leven kunstenaars zich uit in het scheppen van stillevens, waarin bij uitstek het vakmanschap geëtaleerd kan worden. Twee kunstenaars die aan Kampen gerelateerd zijn en onder andere stillevens schilderen zijn Jan van Driel (1950) en Sjaak Kaashoek (1961).

Kamper kader

De mogelijkheden van een expositie over stillevens zijn gigantisch. Daarom hebben we deze tentoonstelling enigszins ingekaderd. De basis van de expositie wordt gevormd door de eigen collectie, daarbij aangevuld door werken uit het SNS Historisch Centrum/Frans Walkate Archief, het Voerman Museum Hattem, enkele particulieren en hedendaagse kunstenaars. Deze restricties leidden vanzelf tot een afbakening in tijd. De expositie geeft een beeld van wat er zoal aan stillevens verzameld en gemaakt is in Kampen en omgeving.